Ongekend ongehoord

Presentatie van het onderzoek ‘Eenzaam gesloten’ door Jason Bhugwandass

‘Fijn dat jullie er zijn en tegelijkertijd is het helemaal niet fijn dat we hier zijn. We hadden hier niet willen zijn om de aanleiding en we hadden hier niet hóeven zijn als er eerder naar Jason en andere jongeren geluisterd was.’

Met deze woorden trapte Mannus Boote de bijeenkomst in Nieuwspoort af, waar Jason Bhugwandass zijn rapport presenteerde ‘Eenzaam gesloten, Onderzoek naar de ervaringen van jongeren met ZIKOS’. Een bijeenkomst die grote belangstelling trok en waar spanning gedurende de bijeenkomst plaatsmaakte voor verdriet, boosheid en schaamte.

In zes weken tijd werkte Jason dag en nacht aan het rapport, zonder budget en in zijn vrije tijd. Hij sprak 51 jongeren over hun ervaringen met de ZIKOS-afdelingen en verwerkte hun verhalen tot een 80-pagina’s dik rapport. De resultaten schreeuwden om een podium én om (re)actie. Dat podium pakte hij dinsdag 12 maart in Nieuwspoort, ten overstaan van een bomvolle zaal, met vertegenwoordigers van onder andere de landelijke politiek, de VNG en jeugdzorg. Maar waarbij de jongeren van ZIKOS met hun verhalen de hoofdrol speelden. Het werd eens tijd.

Huiveringwekkende verhalen werden gedeeld tijdens de presentatie van Jason. Het onderzoek laat zien dat kinderen op de ZIKOS-afdelingen ernstig werden vernederd, mishandeld en geïsoleerd. Een van die jongeren was Tamara, die eerder haar ervaring in de Volkskrant deelde: ‘Het aantal keren dat ik in een nekklem werd vastgepakt, of dat mijn polsen zijn doorgedraaid tot op mijn nek, is niet oké. Ik was een kind dat liefde en aandacht nodig had, geen fixatie en isolatie.’ Ook Evita, die later die dag te zien was bij Hart van Nederland, kwam aan het woord. Zij las delen uit haar dagboek voor die ze schreef tijdens haar verblijf op ZIKOS: ‘De groepsleider zei: “Als je nog langer chagrijniger op de groep blijft zitten, dan kun je naar kamer vertrekken”. Ik voelde me ongehoord en bleef zitten. Samen met een andere man werd ik stevig vastgepakt en naar mijn kamer getrokken. Daar werd ik alleen opgesloten. Ik was er klaar mee, voelde me eenzaam en niet begrepen. Ik kon het er niet bij hebben en miste liefde.’

Om de ‘grote roze olifant in de zaal’ kon men niet heen: Jason zat ooit zelf op een ZIKOS afdeling. Een ervaring die hem gehandicapt achterliet, zoals hij zelfs zegt. Kun je als ervaringsdeskundige dan wel neutraal onderzoek doen? ‘Niemand is echt onafhankelijk. Daarbij werd ik er niet voor betaald en ik deed het niet in opdracht van iemand.’ Jason was zich al die tijd erg bewust van zijn positie. Hij maakte een zo betrouwbaar mogelijke onderzoeksopzet en vroeg verschillende mensen om feedback. De ervaring van Jason met een ZIKOS afdeling droeg bij aan het vertrouwen dat jongeren in hem hadden en dat leverde open en eerlijke verhalen op. Jason: ‘Onafhankelijker krijg je het niet’. 

Jolanda uit Beijerse, hoogleraar justitiële jeugdinterventies, was een van de mensen die tijdens het onderzoek met Jason meelas en meedacht. Tijdens haar speech benadrukte ze zelf geen grote inhoudelijke rol te hebben gespeeld: ‘Jason had alle kwaliteit om dit onderzoek zelf te doen. Ik was bereikbaar om te sparren, om met hem mee te leven en om hem tips te geven.’ Ze noemt zijn onderzoek uniek: ‘Nog niet eerder heb ik een masterstudent of jonge onderzoeker gezien die in zo’n kort tijdsbestek zo gedegen onderzoek deed. Het is gekkenwerk wat hij in sneltreintempo voor elkaar kreeg.’ Zelf zegt Jason: ‘Ik heb mijn school nooit afgemaakt. Ik zie dit rapport als een scriptie en deze bijeenkomst als de diploma-uitreiking die ik nooit heb gehad.’

Na jaren van onderdrukking en niet gehoord en geloofd te zijn, wist Jason namens al die jongeren de rollen om te draaien. Met het rapport in handen zette hij de zaal op zijn plek en wees hen terecht. ‘ Jullie kunnen doen alsof jullie geschrokken zijn, maar de resultaten kennen veel van jullie al heel lang’. Waarna er een opsomming volgde van meldingen en signalen over een tijdsbestek van jaren en die bekend waren. Maar niemand greep in. Jason eindigde met een lijst aan aanbevelingen voor aanbieders, verwijzers, de GGZ, VNG en inkopers, de inspectie, politici, en belangenbehartigers. Met één duidelijke boodschap: ‘Luister en handel naar deze aanbevelingen. Erken en leer. Het is niet meer aan jullie om eisen en kaders te stellen.’

De bijeenkomst werd afgesloten met de overhandiging van het rapport. Aan wie? Jason: ‘In eerste instantie wilde ik het rapport overhandigen aan de inspectie. Maar de inspectie wil het niet aannemen. Dat vind ik wel symbolisch gezien de signalen die zij de afgelopen 10 jaar niet hebben aangenomen.’ Hij koos ervoor het rapport op tafel te leggen en af te wachten: wie kwam de signalen wel ophalen? Na een korte stilte – wie staat op? – waren daar de eerste Kamerleden, gevolgd door de directie van Pactum (waar een ZIKOS afdeling onder valt), de VNG en directieleden van iHub (ook verantwoordelijk voor twee ZIKOS afdelingen). 

In zijn dankwoord richtte Jason zich nadrukkelijk tot de jongeren: ‘Ik weet hoe lastig het is om je uit te spreken als je geleerd hebt dat er niemand naar je luistert.’ Hij sloot af met een oproep: ‘Denk na welke actie jij kan ondernemen om de realiteit voor deze kinderen en jongeren zo snel mogelijk te veranderen.’

Laat dit de boeken ingaan als een historisch moment voor de jeugdzorg waarbij er vaart komt in doen wat nodig is en waar we al sinds jaar en dag in falen: naar kinderen luisteren, hen heel serieus nemen en hen bieden wat ze nodig hebben:

De ervaringen uit het onderzoek zijn heftig om te horen en om te lezen. Zeker als je ze herkent, van ZIKOS of op een andere manier. Als je er met iemand over wil praten, kan je bellen, chatten, appen of mailen met MIND Korrelatie.

De foto’s bij dit verslag zijn gemaakt door Evita, Experienced Expert.