Eenzaam gesloten: onderzoek ZIKOS van Jason
Op dinsdag 12 maart presenteerde Jason zijn onderzoeksrapport over de ZIKOS-afdelingen in de gesloten jeugdzorg. De presentatie vond plaats in de Nieuwspoort in Den Haag. Scroll naar beneden om het rapport te downloaden.
De aanleiding voor Jason om onderzoek te doen, was het inspectierapport dat in januari 2024 werd gepubliceerd over ’t Anker. Hierin werd de Vereniging van Nederlandse Gemeenten gevraagd duidelijkheid te scheppen over de toekomst van de ZIKOS-afdelingen. Het doel van Jasons onderzoek is om belanghebbende partijen te informeren over de inhoud van ZIKOS-zorg en de effectiviteit ervan, vanuit het perspectief van de jongeren.
51 jongeren die op een ZIKOS-afdeling hebben verbleven en 3 (oud-)medewerkers die op zo’n afdeling werk(t)en zijn geïnterviewd. Daarnaast is ook een ouder gesproken. Op basis van hun verhalen heeft Jason een krachtig onderzoeksrapport geschreven dat de situatie glashelder blootlegt.
jongere (Zetten, 2023)Geen nabijheid, geen geborgenheid, geen goed gesprek. Ik voelde me echt geen mens meer. Ik voelde me eerder een project of een testkonijn.
| ZIKOS staat voor ‘Zeer Intensieve Kortdurende Observatie- en Stabilisatieafdeling’. Het is bedoeld voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar, die in een crisis verkeren die is ontstaan door een psychiatrische stoornis. Er zijn momenteel 18 ZIKOS-bedden in het land. 12 op locatie Harreveld en 6 op locatie Zetten. De betreffende instellingen doen de belofte dat kinderen hier geholpen worden met gespecialiseerde zorg. |
Ervaringen van jongeren
Het onderzoek gaat in op ervaringen met basisvoorzieningen, dagbesteding, behandeling, vrijheidsbeperkende maatregelen, psychisch fysiek en seksueel geweld en op of de langere termijn doelen bereikt zijn en/of er negatieve neveneffecten hebben plaatsgevonden.
De uitkomsten laten er geen twijfel over bestaan dat kinderen op ZIKOS-afdelingen onveilig zijn. Zij worden structureel blootgesteld aan verwaarlozing en geweld. Ze hebben geweld ervaren, van het breken van ledenmaten tot verkrachting aan toe. Daarnaast gaat een opname gepaard met een extreem isolement: gemiddeld zitten kinderen bijna 21 uur per dag opgesloten in hun cel.
jongere (Harreveld, 2024)Het is gewoon dikke, zware verwaarlozing wat jullie doen. Jullie sturen me niet naar school. Jullie sturen me niet naar de tandarts. Jullie sluiten me hier zo op.
Ongehoorde signalen
Signalen over de ZIKOs-afdelingen worden al sinds 2011 gemeld, individueel door jongeren bij instanties en via de media. De inspectie heeft al drie keer geconstateerd dat de zorg die geleverd wordt ondermaats is. In 2013 was er al een opnamestop, maar die werd weer opgeheven. Als dat niet gebeurd was, was deze jongeren waarschijnlijk veel leed bespaard gebleven. Toch hebben deze afdelingen kunnen blijven bestaan.
Waar het onderzoeksrapport over drie afdelingen gaat, gelden de implicaties dus voor de hele jeugdzorg. De bevindingen van het onderzoek maken duidelijk dat er urgent, actief en doortastend toezicht georganiseerd moet worden. Jason hoopt dan ook dat dit onderzoek kan fungeren als een startpunt om geweld eerder te signaleren en adequaat in te grijpen, om kinderen in de jeugdzorg veilig te houden.
Eenzaam gesloten
Lees hieronder het onderzoek naar de ervaringen van jongeren met ZIKOS. Met de ondertitel: ‘Als gevangenispersoneel voor kinderen met psychiatrische problemen zorgt’. Het rapport is hier ook te downloaden.
Dankwoord van Jason
Dank aan hoogleraar Jolande uit Beijerse voor alle advies en ondersteuning. Dees, Mannus, Sabrina, Evita en Femke voor het meelezen. Levi en Nienke voor de vormgeving. De medewerkers en ouder voor hun bijdrage. En nadrukkelijk dank aan alle betrokken jongeren.
Jason: “Het is niet vanzelfsprekend je verhaal te doen, als je keer op keer geleerd hebt dat men niet luistert. Ik vind het lovenswaardig hoeveel jullie van jezelf geven, om een toekomst te creëren die anders is voor de jongeren die na jullie komen. Bedankt voor jullie openhartigheid en vertrouwen.”
| Jasons ervaring eerder in de media Jason heeft in 2015 zelf ervaren hoe het er op een ZIKOS-afdeling aan toe gaat. In de jaren die daar op volgden heeft hij geprobeerd mensen te informeren over het functioneren van de ZIKOS-afdelingen. In 2019 zat hij bijvoorbeeld samen met zijn groepsgenootje Sanne bij Omroep Gelderland (terug te kijken onderaan dit media-overzicht). Ze vertelden over eenzaamheid, de isoleercel, nekklemmen, pijnprikkels en eindeloze dagen alleen opgesloten op kamer. Jason: “De uitzending zorgde niet voor verandering. Sterker nog, ons verhaal werd door velen niet eens geloofd. Maar tijd passeert. Het is bijna een decennium geleden dat ik in de instelling woonde. Het is zo lang geleden, dat mensen mij erop wijzen dat het wel erg lang geleden is. Waar anderen de aanname doen dat tijd een belofte voor verandering is, zie ik daar een onderzoeksvraag in. Ik wens dat de kinderen die na mij zijn geplaatst, een wezenlijk andere ervaring hebben dan Sanne of ik. Maar om dat vast te stellen was onderzoek nodig.” |
Betrokkenheid en steun
De rol van Experienced Experts
Dit onderzoek is een initiatief van Jason. Individuen die actief zijn bij Stichting ExpEx zijn betrokken geweest, door hem te steunen en mee te denken. Bijvoorbeeld door feedback te geven op de vragenlijst en mee te lezen met het rapport. Daarnaast zijn een paar Experienced Experts geïnterviewd als respondenten. Maar alle complimenten voor het werk en het resultaat zijn volledig voor Jason zelf.
Reactie vanuit Stichting ExpEx
Sabrina Pujols Lebron – bestuurslid Stichting ExpEx : “Respect voor alle jongeren die zich in dit onderzoek uitspreken. We horen terug dat deelnemers aan het onderzoek zich voor het eerst echt gehoord voelen toen ze hun ervaringen in de interviews deelden. Ze krijgen dankzij Jason erkenning voor het leed dat hen is aangedaan. Mooi dat dit onderzoek een klein beetje heeft kunnen bijdragen aan hun proces van heling en herstel.”
Hannah Hollestelle – voorzitter Stichting ExpEx: “De schadelijke signalen die in dit onderzoek naar voren komen, waren al jarenlang bekend en gemeld. Er lijkt een gebrek aan reflectie, controle en bijsturing in onze sector te zijn. We steunen dan ook Jasons aanbevelingen, waaronder de benodigde verbeteringen bij de inspectie om collectieve signalen eerder op te pakken en ervaringsdeskundigen te betrekken bij het toezicht.”
Mannus Boote – landelijk coördinator: “Het doet me pijn om te beseffen dat Jason hiervoor zijn nek heeft moeten uitsteken en dat zijn druk en netwerk nodig zijn geweest om mensen na al die jaren meer in beweging te krijgen. Tegelijkertijd kunnen we het zien als een aanmoediging dat onze stem laten horen kan werken. Zeker wanneer we dit als collectief doen.”