Verbeter de rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg

26 november 2021

Wij zijn met 10 ervaringsdeskundigen met ervaringen in JeugdzorgPlus en Justitiële Inrichtingen bij elkaar gekomen. We vinden dat gesloten jeugdzorg moet worden afgeschaft. Maar tot die tijd denken we graag mee hoe de rechtspositie van jongeren in de gesloten jeugdzorg verbeterd kan worden.

De ervaringsdeskundigen van Young In Prison (YIP), Team ED 16+, NJR Hoofdzaken en ExpEx bespraken welke punten zij van belang vinden en hebben samen onderstaande adviezen opgesteld. Het gaat over inspraak in je eigen plan, vrijheidsbeperkingen en over de klachtencommisie en een vertrouwenspersoon.

We willen jeugdzorg waarin kinderrechten de basis zijn en deze niet meer worden geschonden. Dus we schaffen de gesloten jeugdzorg af en zijn ons er bewust van dat kinderen opsluiten onacceptabel is.

Generation Youthcare

Inspraak in eigen plan

Gedragswetenschappers stellen nu vaak het plan op en beoordelen of je vooruit gaat. Maar zij spreken de jongeren zelf nauwelijks en zien vaak ook niet hoe ze het doen op de groep en op school. Je mag nu je mening geven, maar dat is meer een formaliteit.

Zelf je plan maken met een vertrouwenspersoon (Bijv. JIM, vriend(in), familie) en dan met de rest bespreken geeft meer motivatie. Ook de nazorg is heel belangrijk. Nu is het vaak zo dat er weinig geregeld is op de dag dat je weer naar buiten mag. De kans op terugval is daardoor heel groot.

  1. De jongere maakt een plan met één of meerdere vertrouwde personen, bijvoorbeeld iemand die hem/haar goed kent of een JIM/Ervaringsdeskundige. Niet met 5 onbekende hulpverleners zoals een gedragswetenschapper of een onbekende groepsleiders.
  2. Ideeën van jongeren zelf moeten gemotiveerd afgewezen worden als de voogd of gedragswetenschapper ze niet in het plan wil opnemen.
  3. In het plan staat ook hoe jongeren kunnen worden voorbereid op hun zelfstandigheid en het leven in de maatschappij (re-integratie). Er wordt bij het begin al gekeken naar vaardigheden zoals omgaan met geld, vervolgtraject hulpverlening, huis etc.
  4. Er moeten ook positieve punten in het plan staan, dingen die nu al goed gaan om een eerlijk proces in de ontwikkeling van de jongeren te laten zien.
  5. Het plan moet niet alleen een papierenplan zijn, het moet ook echt uitgevoerd worden.
  6. Er moet toezicht zijn op de uitvoering van het plan door mensen buiten de instelling.
  7. Jongeren moeten duidelijkheid en een perspectief krijgen. En het gevoel dat zij zelf de regie hebben over hun eigen leven.
  8. Rolmodellen en/of ervaringsdeskundigen kunnen de jongeren inspireren en helpen om te bedenken wat zij in de toekomst graag willen gaan doen. Zij kunnen dat doen door te laten zien wat zij nu doen en hun verhaal te delen.
  9. Hulpverleners, gedragswetenschapper en voogden moeten naast de jongeren staan.

We weten dat 85% van de meisjes in gesloten jeugdzorg met misbruik te maken heeft gehad. Dat zij naakt onderzocht kunnen worden in de gesloten jeugdzorg is onacceptabel.

Jason Bhugwandass

Vrijheidsbeperkingen

Op dit moment hebben jongeren en ervaringsdeskundigen het idee dat de toegepaste vrijheidsbeperkingen per hulpverlener verschillen. De één is sneller geneigd te fixeren dan de andere. Goede geschoold personeel is de sleutel in het verbeteren van de aanpak.

Beperk ook alleen wanneer het niet anders kan én om hiervan te leren, zowel voor de jongere in kwestie als de hulpverleners. Zorg voor evaluatiemomenten na een afzondering zodat het ook duidelijk wordt waarom dit is gebeurd. Deze transparantie helpt ook bij het behouden van een goede werkrelatie met de jongere.

Kinderen onder de 12 zouden geen vrijheidsbeperkingen moeten krijgen maar pedagogische maatregelen zoals een time-out op de kamer, maar geen mechanisch vastbinden aan het bed.

In heel uitzonderlijke gevallen zou in de jeugdpsychiatrie een EBK geplaatst kunnen worden waar jongeren – op eigen verzoek – afgezonderd kunnen worden om af te koelen óf om de groepsgenoten veilig te stellen.

  1. Ga stapsgewijs werken en maak voor elke jongere een eigen plan. Er is veel verschil tussen 12- en 18 jarigen. Pas daarom je manier van werken aan bij de ontwikkelfase van het kind.
  2. Onder de twaalf zou je een kind helemaal niet gesloten mogen plaatsen en al helemaal niet in de hoogbeveiligde regime. Als dat toch noodzakelijk is gebruik dan geen vrijheidsbeperkende maatregelen, alleen pedagogische. Even naar kamer sturen is prima. Fixatie is veel te heftig en heeft veel te veel impact. Daarmee beschadig je een kind voor diens leven.
  3. Er moet meer intensieve begeleiding voor de jongeren er zijn en het personeel moet ook goed geschoold zijn. Alleen dan kan je goede hulp bieden en echt stoppen met isoleren. Het moet gaan om nabijheid en contact maken, niet om afzonderen.
  4. Stop met isoleren. Daar zijn nu goede initiatieven voor, bijvoorbeeld het project “Ik laat je niet alleen.” Maar houd er rekening mee dat het personeel extra scherp op spanningen zal moeten letten.
  5. Zorg dat goed beschreven is wanneer fixeren mag en hoe. Nu wordt dat vaak gedaan door mannen en meerdere personen, terwijl in sommige gevallen 2 mensen voldoende is. Houd rekening mee dat meisjes het als onveilig ervaren als van alle kanten mannen op haar afkomen. Zorg ten alle tijden voor de veiligheid van de jongeren.
  6. Onderzoek aan kleding en lichaam. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat 85% van de meisjes in gesloten jeugdzorg seksueel geweld hebben meegemaakt waardoor het onveilig is om dit toe te passen bij dit doelgroep. Ten allen tijden zou dit alleen mogelijk moeten zijn bij hoge verdenking van bijvoorbeeld wapenbezit. In’ hoge uitzonderlijke gevallen, zouden de jongeren zelf mogen kiezen door wie zij dit onderzoek willen laten doen. Denk bijvoorbeeld over de jongeren die transgender zijn of op hetzelfde geslacht vallen.
  7. Vrijheidsbeperking moet leerzaam zijn, niet gegeven uit onmacht of straf. Bespreek het daarna met de jongere in kwestie zodat hij/zij patronen kan leren herkennen en veranderen.
  8. Evalueer altijd met jongeren als je een vrijheidsbeperkende maatregel hebt ingezet. Waarom was het nodig en vooral: hoe hadden we dit kunnen voorkomen? En zorg ervoor dat er een onafhankelijke toetsingsmogelijkheid is buiten de organisatie.
  9. Bij hoge uitzondering kan een jongeren op eigen verzoek geplaatst worden in een Extra Beveiligde Kamer (EBK) in de jeugdpsychiatrie. Je krijgt dan 24/7 camerabewaking, maar wel tv en dergelijke. Je kan jezelf niet beschadigen, er zitten plastic ramen in en de kamer zit tegenover het kantoor.

Ga in het begin eerst een vertrouwensband opbouwen, zodat de jongere je kan leren vertrouwen. Dat is heel belangrijk als je wilt dat de hulp effect heeft.

Klachtrecht en vertrouwenspersoon

  1. Jongeren moeten een klacht kunnen indienen als zij eraan toe zijn en wanneer zij dit willen. Een termijn van 7 dagen is veel te kort en niet nodig.
  2. Binnen 2 tot 4 weken moet er een uitspraak zijn als een jongere een klacht heeft ingediend. Nog eerder is fijn. Als het niet mogelijk is binnen 2 tot 4 weken, geef dan aan dat dat zo is en waarom.
  3. Over de vertrouwenspersoon zijn de meningen verdeeld. De ene groep wil een onafhankelijke vertrouwenspersoon en de andere groep wil dat jongeren zelf een vertrouwenspersoon kunnen kiezen. Wél is het van belang dat de degene kennis heeft over de belevingswereld van de desbetreffende jongere.
  4. Laat jongeren zelf kiezen of zij een klacht willen indienen of bemiddeling willen. En als de bemiddeling niet werkt kunnen zij alsnog een klacht indienen.
  5. Bemiddeling van een vertrouwenspersoon is lastig, die zijn niet zo vaak aanwezig op de groep. Laat jongeren zelf kiezen wie het kan doen.

“Elk kind heeft recht op liefde en aandacht. Want dat krijgen kinderen nu echt niet en dat moet anders.”

– Jarno Feenstra