Input en ideeën van ExpEx voor excuus, erkenning en herstel

Jongeren met ervaring in de gesloten jeugdzorg willen graag echte erkenning van instellingen en de overheid voor wat hen is aangedaan en waar velen nog dagelijks de gevolgen van ondervinden. We hebben met verschillende Experienced Experts gesproken over hoe zij hopen dat dergelijke excuses worden vormgegeven, op een manier dat ze erkenning krijgen en zich gezien voelen. Wij hopen samengevat op excuses voor alle jongeren die gesloten jeugdzorg hebben gehad én een schadefonds specifiek voor hen met een ondersteuningsteam om met maatwerk te werken aan herstel. Hieronder hebben we dit puntsgewijs voor jullie uitgewerkt, om verder met elkaar over in gesprek te gaan.

Wanneer wij de afgelopen jaren vroegen of er excuses konden worden gemaakt, werd vaak als tegenargument genoemd dat er al excuses zijn geweest vanuit Commissie de Winter. In het geval van gesloten jeugdzorg gaat het echter niet enkel om het ervaren van geweld, maar het onschuldig onterecht opsluiten van kinderen. Vrijheidsbeperkende maatregelen werden niet als excessief geweld gezien, omdat het wettelijk toegestaan was en is, want na 2019 heeft dit nog steeds plaatsgevonden.

We willen niet dat de excuses gevolgd worden door een ‘ja, maar’. We horen dan bijvoorbeeld dat de intentie van hulpverleners goed was, ze niet beter wisten op basis van de kennis van toen of dat snel over wordt gegaan op wat er nu allemaal wel goed gaat. We willen dat erkend wordt dat er fouten zijn gemaakt en dat er nu nog steeds zaken fout gaan. We hopen dan ook op een beschrijving van de dingen die verkeerd waren, waar jongeren hun eigen ervaringen in kunnen herkennen.

We willen graag meepraten over de inhoud van de excuses, maar juist ook feedback geven op de verwoording van de tekst en de manier waarop deze gedeeld worden. Zodat we er samen voor kunnen zorgen dat de excuses aankomen.

Wij willen dat alle jongeren die na 2008 in de JeugdzorgPlus zijn geplaatst en de jongeren die voor 2010 civielrechtelijk in de JJI’s zijn geplaatst, excuus krijgen, omdat zij zonder veroordeling of strafrechtelijk proces in een gevangenissetting met strafrechtelijk geplaatste jongeren werden geplaatst. Ook de aanbieders van de JJI’s zijn wat ons betreft dus verantwoordelijk.

Hiervoor moet waarschijnlijk voor beide groepen worden uitgezocht om hoeveel jongeren het in totaal gaat. Wij weten niet of dit al bekend is. Kunnen instellingen met elkaar hier een overzicht van maken?

Er moet iets gedaan worden voor de jongeren die schade hebben ondervonden. Wij denken aan een ondersteuningsteam, zoals die bij het toeslagenschandaal maar dan kleiner, om met maatwerk te werken aan herstel. Dat kan bijvoorbeeld per instelling. We hebben een peiling gedaan op Instagram en hieruit kwamen verschillende behoeftes. De ene jongere wil traumatherapie of een hulphond, de ander heeft een plek nodig waar die terecht kan als het even niet goed gaat, de volgende wil compensatie voor de achterstand qua onderwijs en opgelopen studieschuld en weer iemand anders heeft behoefte aan een peer-to-peer-support herstelweek. Opvallend was dat contact met lotgenoten vaak genoemd werd, bijvoorbeeld dagjes weg en leuke activiteiten met elkaar ondernemen. Wat bij een jongere past, dat beslist de jongere zelf.

Als er een schadefonds komt is het belangrijk om het verschil met de Commissie de Winter uit te leggen. Die schadevergoeding ging om geweld uitgevoerd door individuen, in plaats van structureel (overheids-)beleid dat jongeren opsluit en isoleert.

Ervaringsdeskundigen zetten zich vaak in voor het verbeteren van de jeugdzorg, omdat zij willen voorkomen dat anderen meemaken wat zij mee hebben moeten maken. Daarom hebben we de wens dat met de excuses een duidelijk signaal wordt afgeven voor de toekomst. Het benadrukt het streven geslotenheid echt terug te willen dringen en het anders te doen. Erkenning laat je namelijk echt zien door gedragsverandering, dus er moet echt iets veranderd zijn en worden voor jongeren die nu in zorg zitten. We zijn vaker teleurgesteld, bijvoorbeeld: Hugo de Jonge had beloofd dat isoleercellen in 2021 niet meer gebruikt zouden worden. Dit bleek in de praktijk niet zo te zijn, dus jongeren willen graag bewijs zien van de positieve veranderingen en concrete afspraken maken met termijnen wanneer de benodigde verbeteringen gerealiseerd worden.

Het excuus komt nu pas, omdat er veel jongeren zijn die het aankaarten, maar het systeem moet zichzelf corrigeren. Hoe kunnen we zorgen dat jongeren ook echt dingen durven te melden? Wat doet het systeem met klachten en wat is de rol van de inspectie? Een goede klachtenprocedure en effectief toezicht zijn essentieel. Maar misschien moeten we het hele systeem anders inrichten, denken vanuit de jongere en wat die nodig heeft en ervaringsdeskundigen een rol geven in het toezicht. Dit pakken we graag ook met jullie en anderen op.

Naast de instellingen willen we ook van de overheid excuses, als stelselverantwoordelijke. Daarmee bedoelen wij VWS, maar ook de provincies en gemeenten zijn medeverantwoordelijk. Excuses van de overheid die jongeren had moeten beschermen kan ook bevorderend werken voor hun herstel.
In de zomer van 2022 lukte het met deze motie nog niet om de Tweede Kamer zover te krijgen, maar in het laatste debat over gesloten jeugdzorg heeft de Kamer een motie van de SP aangenomen. We hebben hierover nog geen contact gehad met VWS/Maarten van Ooijen, dus we weten niet of en hoe hij de motie wil gaan uitvoeren. Deze motie is nu helaas zo geformuleerd dat er excuses gemaakt worden voor de geleden schade, niet dat de aanpak en het beleid heeft gefaciliteerd dat het mogelijk werd om deze schade toe te doen.

Wij hebben deze ideeën voor excuses en herstel gedeeld met Jeugdzorg Nederland en bestuurders. We blijven hierover met elkaar in gesprek komende tijd. Lees ook dit bericht met een update over onze recente inzet voor de verbetering van de gesloten jeugdzorg.