ExpEx in de Kamer bij rondetafel over Toekomst Jeugdbescherming

5 februari 2025 vond in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek plaats over de Kind- en Gezinsbescherming. Stichting ExpEx was uitgenodigd om hier onze ervaringskennis te delen. Mede aangezien 3 Experienced Experts in het programmateam van het Toekomstscenario werken. Een uitnodiging waar we natuurlijk ja op zeiden om onze stem te laten horen in de politiek en gebruik te maken van een podium waar meer mensen onze visie kunnen horen. 

Vooraf hebben we een gespreksnotitie opgestuurd die Kamerleden ter voorbereiding op het rondetafelgesprek lezen. Coördinatoren Mannus en Janet hebben deze tekst geschreven met input van Gabriel en Hannah uit het bestuur van onze stichting. 

Hieronder een paar passages uit ons position paper. Lees hem helemaal op de website van de Tweede Kamer.

Wij merken dat het voor jongeren, gezinnen en ervaringsdeskundigen belangrijk is dat iemand kan ondersteunen in de juridische aspecten van de Jeugdbescherming. Hoe worden kinderen en jongeren beschermd als de hulp niet goed is, hoe kunnen zij zich wapenen tegen alle instanties? De verdrietige realiteit is dat dit helaas nodig is en dat het ondersteunen van jongeren en gezinnen rondom rechtsbescherming geen prioriteit heeft, waardoor de toegang tot recht en klacht niet voor iedereen even goed is. 

Het is zwaarwegend als de overheid ingrijpt in het gezinsleven. Dan moet er een standaardisering zijn om rechtsbescherming te waarborgen. Onze angst is dat er veel regionale samenwerkingsverbanden worden gecreëerd zonder voldoende toezicht. We hopen dat kinderrechten bij dergelijke keuzes altijd centraal staan en worden gewaarborgd.

Jeugdzorg wordt vaak gewantrouwd. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met dat werkwijzen voor ouders en jongeren ingewikkeld en ondoorzichtig zijn. Je hebt allerlei instanties met allemaal eigen werkwijzen waarvan de kaders niet bekend zijn. Eenmaal bekend in de hulpverlening zien wij dat ook zij met een klinische bril worden bekeken, terwijl, als we normaliseren, het vaak gewoon kindergedrag is. Jongeren en gezinnen moeten een duidelijk beeld hebben van wat er van hen wordt verwacht of wat zij mogen verwachten van de ondersteuning. En als de overheid hierin zijn taak vervult, zal een ouder in een eerder stadium hulp durven vragen.

We doen er alles aan om geweld te voorkomen, met onder andere een meldcode en aandachtsfunctionarissen, maar we weten ook hoeveel geweld er nog steeds in de jeugdzorg plaatsvindt. Kinderen mogen niet vanuit een gewelddadige thuissituatie in een gewelddadig systeem belanden. Het is onacceptabel dat mishandeling thuis overgaat in mishandeling, gefaciliteerd door onze overheid, verpakt in termen als JeugdzorgPlus of autonomie bevorderend beleid. Dit heeft effect op hoe zij, kinderen en hun ouders, de wereld ervaren. Zij lopen extra trauma op en hun vertrouwen vermindert.

Een domeinoverstijgende aanpak is essentieel. De jeugdbescherming kan namelijk niet als een vacuüm gezien worden. Nog te vaak wordt gekeken naar het gezin, terwijl het falen zijn oorsprong vindt in andere domeinen. Naast jeugdzorgbeleid is er dus breder jeugdbeleid en eigenlijk dus landelijk jeugd- en gezinsbeleid nodig. De verantwoordelijkheid hoort niet enkel bij de Jeugdbescherming te liggen en de Jeugdbescherming kan dan ook alleen effectief zijn als er ook een doorbraakmacht op andere domeinen is.

Wij geloven dat door preventie de inzet van zwaardere en intensievere hulpverlening kan worden voorkomen. Een dergelijke investering in preventie is op de langere termijn dus effectiever en efficiënter, maar naast een besparing doe je vooral recht aan individuele problematiek en wensen van mensen.

Onze landelijk coördinator Mannus Boote mocht tijdens blok 2 met andere ervaringsdeskundigen de Kamerleden toespreken. Hieronder onderdelen uit zijn speech.

De grootste valkuil is te blijven doen wat we altijd deden, maar onder een nieuwe naam. Terwijl patronen moeten worden doorbroken. En hiervoor moet er geleerd worden van fouten uit het verleden. Leren is belangrijk, maar reflecteren -samen met de mensen om wie het gaat- nog meer. 

Willen we zorg en jeugdbescherming gelijkwaardiger en menselijker maken, dan moeten we af van de ‘professionele afstand’ en inzetten op positieve nabijheid door te richten op de relatie en presentie. Hulpverleners moeten bewustwording krijgen over hun eigen socialisatie, privileges en overtuigingen. En leren hoe ze de kennis uit hun eigen ervaring deskundig inzetten. Alleen zo leiden we professionals op die echt kunnen aansluiten bij de mensen met wie ze samenwerken.

Er zijn allerlei tussenlagen ontstaan: jeugdzorgregio’s, regionale expertteams en verschillende overlegtafels. Een integrale aanpak ontbreekt. Hoewel er geen grote verschillen zouden moeten zijn, is de versnippering tussen landelijke, provinciale, regionale en lokale niveaus enorm. Maar los van al die structuren: het belangrijkste niveau blijft dat van de jongere en diens gezin. En dat dreigt opnieuw uit het oog te worden verloren. Hun belangen moeten voorop staan en niet de organisatiebelangen of financiële belangen.

Steeds opnieuw moeten hervormingen gepaard gaan met bezuinigingen. Efficiënter en goedkoper moet het allemaal. Maar in de praktijk worden verkeerde keuzes hiervoor gemaakt. Te veel geld gaat naar ‘bullshitbanen’ en ‘bullshitplannen’, terwijl effectievere alternatieven die op de langere termijn ook nog eens goedkoper kunnen zijn onvoldoende worden benut. Denk aan hulphonden, een traject zoals Het begint bij mij voor ouders om patronen te doorbreken als je kinderen gaat opvoeden en verschillende andere groepen waarin jongeren en ouders hun ervaringen kunnen uitwisselen.

Wij zouden meer investeren in de langere termijn, daadwerkelijk gericht op de toekomst. Als het voor jongeren nodig was ze te beschermen, moeten we ze niet ineens loslaten als ze 18 worden. En als we wel nog steeds jongeren op straat zetten wanneer ze 18 worden, geef ze dan op z’n minst een startbudget mee om hun leven op te bouwen. Want investeren in talenten en ontwikkeling van jongeren, dat levert meer op dan welk taskforce, programma of commissie van grijzen dan ook.

Bij monitoring en het meten van effect of impact: wie bepaalt eigenlijk waarop gemeten wordt en hoe de kwaliteit van de zorg wordt beoordeeld? Zijn jongeren en hun naasten betrokken bij het opstellen van de criteria hiervoor bijvoorbeeld? Of er sprake is van goede zorg wordt immers het beste bepaald door de mensen die deze zorg zelf ontvangen.

Jongerenraden binnen de jeugdzorg zijn hiervoor een stap, maar participatie moet verder gaan dan medezeggenschap. Per 1 januari is ervaringsdeskundigheid dankzij de FNV gelukkig in de CAO Jeugdzorg opgenomen, waardoor er hopelijk ook in de Jeugdbescherming meer ervaringsdeskundigen kunnen gaan werken.

Maar organisaties die bijdragen aan hun leren en ontwikkelen blijven moeten werken onder tijdelijke subsidies. Terwijl allerlei mensen en instellingen in de jeugdzorg wel overtuigd zijn van het nut en gemotiveerd zijn om met ze te werken. Veel gemeenten hebben bijvoorbeeld ervaringsdeskundigheid in hun beleid en ook aanbestedingen opgenomen, maar er is onvoldoende ruimte om ervaringsdeskundigheid goed in te zetten.

Tot slot stellen de Kamerleden vragen aan de experts. 

Zo werd de interessante vraag gesteld waarom de inbreng van Mannus misschien wat minder hoopvol was dan die van de andere ervaringsdeskundigen. Zijn antwoord:

Ook kreeg hij naar aanleiding van zijn inbreng een vraag over ‘professionele nabijheid’ van een kamerlid die ook onderwijs in zijn portefeuille heeft. Hierop antwoordde hij dat er veel verschillen zichtbaar worden tussen opleidingen. “Het inzetten van je ervaring is soms een keuzevak, terwijl bewustwording over je eigen ervaring en de invloed daarvan op hoe je kijkt, denkt en handelt voor iedereen van belang is.” Hij opperde om ervaringsdeskundigen niet enkel een gastles te laten geven maar ze ook te betrekken bij het ontwerpen van het curriculum van de opleidingen.

Tot slot werd gevraagd wat volgens hem nodig is om patronen te doorbreken, omdat het fundamenteel anders moet en werkelijk de verandering te krijgen die nodig is: “Te vaak blijven we problemen oplossen met dezelfde groep mensen. We kunnen vaker mensen van buiten vragen om mee te denken, bijvoorbeeld uit de creatieve sector.”

Hij antwoordde ook met een vraag om over na te denken: “Hoe kijken we naar de mensen die jeugdbescherming krijgen? Dat het onder Justitie in plaats van VWS valt, maakt misschien al zichtbaar dat we er meer strafrechtelijk naar kijken. Maar zijn ze dader die een fout begaat en door hun eigen schuld in dit systeem geworden of zijn ze slachtoffer van het systeem en de omstandigheden?

Het hele rondetafelgesprek is terug te kijken via Debat Direct. En in de vergaderagenda kan je de position papers van anderen lezen.