Van zorg naar zelfregie: niet stoppen bij 18!

31 oktober 2016

De jeugdhulp stopt vaak bij 18 jaar. Dat veroorzaakt zo lang ik werk met jongeren uit de jeugdhulp veel problemen. Een van de redenen voor de hele transitie van de jeugdzorg is het verbeteren van de overgang van jeugdhulp naar volwassenzorg (of 18-/18 +), de transitie moest de hulp ontschotten. Mogelijkheden bieden om maatwerk te leveren en te doen wat nodig is. Dat zijn mooie uitgangspunten, maar hoe geef je dat vorm als in de jeugdwet toch weer de leeftijdsgrens van 18 opgenomen is, en de meerderjarigheidgrens in ons hele zorgstelsel zo belangrijk is?

Wat is het probleem?

In september heb ik een interessante inleiding gehoord van Hoogleraar Transitiepsychiatrie Therese van Amelsvoort op een inspiratiebijeenkomst over 18-/18+ van het Jongerius Overleg. Zij onderbouwde wat ik al jaren denk, stop niet bij 18.

De transitie Psychiatrie richt zich op jeugdigen van 15 tot 24 jaar die in het grensgebied tussen kinder- en jeugdpsychiatrie en volwassenpsychiatrie verkeren. Van Amelsfoort zegt: “Psychische stoornissen zijn de chronische ziekten van de jeugd ”. Met allerlei negatieve gevolgen waaronder schooluitval, levenslange “last” en eenzaamheid. Jongeren zijn extra kwetsbaar voor psychische problemen. Zelfmoord en ongelukken zijn doodsoorzaak nummer 1 bij jongeren.

Psychische problemen openbaren zich vaak tussen 15 en 24 jaar. 3/4 van de psychische stoornissen openbaart zich voor het eerst voor de leeftijd van 24 jaar en de helft voor het 14e jaar (bijvoorbeeld autisme, ADHD). En 98 % van de jeugdigen met een psychische stoornis ervaren meer dan één probleem, van dakloosheid tot werkloosheid en van crimineel gedrag tot middelenmisbruik. En jongeren zoeken in deze leeftijdsfase naar hun eigen identiteit, dat veroorzaakt soms depressies.

Bovendien zijn de hersenen nog niet volgroeid, het voorste deel dat helpt bij het beheersen van je impulsen is het laatste klaar. Daarnaast is GGZ hulp vaak gericht op leren omgaan met je psychische problemen en niet op ondersteunen bij zelfstandig worden.

Wat gebeurt er als je 18 wordt en GGZ hulp krijgt?

Jeugdhulp zou erop gericht moeten zijn jongeren te ondersteunen bij hun proces naar zelfstandigheid. Dat proces is bij elke jongere in de jeugdhulp verschillend: de een heeft iets traumatisch meegemaakt, de ander heeft iets crimineels gedaan, de volgende heeft een laag IQ, en sommigen een psychische kwetsbaarheid. Dat is niet “klaar” of “over” als je 18 jaar wordt. Integendeel dan krijg je er ineens een hoop problemen bij:

  1. Je moet een zorgverzekering hebben. Wie informeert jongeren over de plicht om je te verzekeren en helpt jongeren bij de keuze voor een verzekering?
  2. De GGZ hulp wordt niet meer zoals de jeugdhulp betaald door de gemeente, maar door de zorgverzekeraar. Als je al hulp hebt is het dus belangrijk om te kijken of die hulp kan doorlopen.
  3. Je krijgt te maken met je eigen risico van 385 Euro. Dat is heel veel voor een jongere met een laag inkomen. En dan kies je er vaak voor om maar te stoppen met de behandeling.
  4. Je krijgt te maken met een eigen bijdrage, die kan behoorlijk oplopen. Als je bijvoorbeeld maar 40 Euro voor een consult vergoed krijgt. Ook dat zorgt ervoor dat veel jongeren zorg gaan mijden.

Wat zijn de belangrijkste knelpunten?

Uit een rapport van het platform JONG doet mee! en de Haagse kinderombudsman blijken er veel knelpunten te zijn voor jongeren die geen GGZ hulp krijgen:

  • Een deel van de jongeren die gedwongen hulp heeft gehad haakt af en wil geen hulp meer. Maar een deel van die jongeren heeft na jaar of anderhalf jaar weer hulp nodig.
  • Voor een deel van de jongere is het lastig om geschikte vervolghulp te vinden.
  • Gemeenten beslissen of je verlengde jeugdhulp kan krijgen of WMO-hulp. En zij geven vaak liever WMO-hulp omdat die goedkoper is.
  • Jongeren moeten soms weer thuis gaan wonen als zij 18 worden. En dat gaat vaak mis als zij al langere tijd niet thuis hebben gewoond.
  • En als jongeren een goede relatie met hun voogd hebben, kunnen zij die niet houden na hun 18e jaar.

Hoe kunnen we deze problemen oplossen?

  1. De jeugdhulp moet door kunnen lopen tot 23 of 27 jaar. Platform JONG doet mee! pleit ervoor dat de hulp pas mag stoppen als er 5 dingen geregeld zijn: een dak boven je hoofd, werk of school of een andere dagbesteding, een goede voorbereiding op je financiële zelfstandigheid (en financieel beheer als je het nog niet alleen kan) en een inkomen hebt, een sociaal netwerk en een volwassene hebt waar je op terug kan vallen en een professional die je kan ondersteunen.
  2. Gemeenten en Zorgverzekeraars moeten afspreken dat reeds gestarte hulp kan doorlopen na het 18 e jaar. Ongeacht welke hulp er is ingekocht door de gemeente die verantwoordelijk is.
  3. Jongeren moeten goed geïnformeerd worden over de noodzaak van een zorgverzekering en welke geschikt kan zijn voor hen. Misschien moet dat een plicht voor jeugdhulpverleners of voor gemeenten zijn? En er zou geen eigen risico en eigen bijdrage voor deze groep jongeren moeten bestaan.
  4. Er zou ook geen verplichte diagnose en DBC nodig moeten zijn bij jongeren tot 23 jaar. Laagdrempelige GGZ hulp is nodig, zoals bijvoorbeeld de Headspace experimenten in Amsterdam en Maastricht.
  5. Nieuwe woonvormen voor jongeren ontwikkelen. Het ervaringshuis dat Be4you2 met Youké heeft opgezet is daarvan een goed voorbeeld. Samen community’s bouwen zodat jongeren uit de jeugdhulp een netwerk hebben om op terug te vallen. Dit zou veel meer gestimuleerd moeten worden.
  6. Jongeren uit de jeugdhulp goed voorbereiden op hun zelfstandigheid en al op 16 jarige leeftijd een Toekomstplan met ze gaan maken. Een plan dat echt van hun is. En een ExpEx/ervaringsdeskundige zou ingezet kunnen worden om jongeren te motiveren voor hulp en goede voorbereiding.
  7. Een Taskforce jeugd in elke gemeente zou tot slot een goed idee zij. Ambtenaren, bestuurders en hulpverleners die zorgen dat de overgang van jeugdhulp naar volwassenzorg goed verloopt en ontschotten en ontkokeren.

Er komt gelukkig steeds meer aandacht voor de 18-/18 + problematiek. Het NJI heeft voor een werkgroep van de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) de problemen geïnventariseerd en een handleiding gemaakt met goede voorbeelden. Daarin zeggen zij dat we echt niet allerlei wetswijzigingen nodig hebben, maar dat gemeenten (en zorgverzekeraars) vooral lef moeten hebben om dingen te regelen en maatwerk te leveren. En daar sluit ik mij helemaal bij aan. Stop niet bij 18, neem je verantwoordelijkheid en toon lef!

We hebben niet allerlei wetswijzigingen nodig, maar gemeenten en zorgverzekeraars met lef om dingen te regelen en maatwerk te leveren.

10 standaarden zorgverlaters jeugdhulp

Een filmpje waarin jongeren zelf aangeven wat zij nodig hebben van de hulpverlening om zelfstandig en goed voorbereid in de maatschappij te kunnen meedoen.